Hvað er skynditíska, af hverju er hún skaðleg og hvað getum við gert?
Hvað er skynditíska?
Skynditísku má kalla „skyndi“ í margvíslegum skilningi: tískubreytingar gerast hratt, framleiðslan er hröð; ákvörðun neytenda um að kaupa er tekin hratt; afhending er hröð; og flíkurnar eru notaðar hratt – oft aðeins nokkrum sinnum áður en þeim er hent.
Í grunninn byggir viðskiptalíkan skynditísku á því að neytendur kaupi sífellt meira af fötum. Vörumerki tæla neytendur með því að bjóða ódýrar flíkur og síbreytilegar nýjar línur.
Vissir þú að...
Sala á fatnaði tvöfaldaðist úr 100 í 200 milljarða eininga á ári, á sama tíma og meðalnotkun á hverri flík minnkaði um 36% að meðaltali.
Umhverfisáhrif tískuiðnaðarins – kolefnislosun
Fatnaðurinn sem við klæðumst hefur stærri áhrif á umhverfið en margir gera sér grein fyrir. Fatnaðarframleiðsla stendur fyrir meira en 10% af allri losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu – sem þýðir að tískuiðnaðurinn losar meira en allt flug samanlagt.
En áhrifin enda ekki þar. Þegar litið er til alls líftíma flíkur – frá framleiðslu og efnisnotkun, til flutnings, notkunar og að lokum förgunar á urðunarstað – þá losar tískuiðnaðurinn samtals um 1,2 milljarða tonna af koldíoxíði á hverju ári.
Umhverfisáhrif – Vatnsnotkun
Tískuiðnaðurinn er meðal þeirra atvinnugreina sem nota mest vatn – um 79 milljarðar rúmmetra á hverju ári. Til að framleiða aðeins eina skyrtu þarf allt að 2.720 lítra af vatni, og um 3.781 lítra til að framleiða eitt par af gallabuxum.
Vinnuaðstæður
Skynditískuiðnaðurinn hefur lengi verið samsekur í kerfi þar sem verkafólk fær greitt undir framfærslumörkum til að hámarka hagnað. Þetta viðskiptalíkan, sem snýst um að selja ógrynni af fatnaði á ósjálfbæru verði, skilar sífellt minni hagnaði til þeirra sem raunverulega búa flíkurnar til.
Vinnuaðstæður eru oft lélegar, óhollar og hættulegar, þar sem stór hluti vinnunnar fer fram í svokölluðum „sweatshops“ í fátækum löndum með veik vinnulög og takmarkað eftirlit stjórnvalda. Þess vegna eiga starfsmenn á hættu að missa vinnuna ef þeir reyna að standa upp fyrir réttindum sínum eða kvarta undan aðstæðum.
Verkafólk í fatnaðariðnaði vinnur oft 14 til 16 tíma á dag, sjö daga vikunnar – undir mikilli pressu og fyrir afar lágar launagreiðslur.
Vintage er hluti af lausninni
Slow fashion, eða hægfara tíska, leggur áherslu á gæði fram yfir magn, sjálfbærni fram yfir sóun, og meðvitaða neyslu. Vintage-flíkur eru hluti af þessari hreyfingu – þær eru þegar til, eru oft einstakar, og bera með sér sögu. Með því að velja vintage flíkur og hægja á neyslu, hjálpar þú til við að minnka eftirspurn eftir nýrri framleiðslu – og þar með minnka kolefnislosun, vatnsnotkun og úrgang. Hver flík sem fær nýtt líf skiptir máli.